(Ảnh minh họa)

Kỷ nguyên Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, với sự bùng nổ của các công nghệ tiên tiến như dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây (Cloud Computing) và đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI). Trong bối cảnh đó, giáo dục nghề nghiệp (GDNN) – lĩnh vực gắn liền trực tiếp với đào tạo kỹ năng thực hành và nhu cầu lao động  không thể đứng ngoài cuộc.

Nếu như trước đây, dạy nghề chủ yếu dựa trên sự tương tác trực tiếp giữa giáo viên và học viên theo hướng một chiều, thì nay nhờ công nghệ AI, quá trình đào tạo đã trở nên linh hoạt, mở rộng và thông minh hơn.

Hiện nay, một số cơ sở GDNN đã ứng dụng các công cụ AI trong quá trình giảng dạy.  Trường Cao đẳng Điện tử - Điện lạnh Hà Nội áp dụng “công nghệ AI trong chương trình đào tạo các môn về nhận dạng vật thể và phát hiện hành vi”. Trường Cao đẳng FPT Polytechnic “tích hợp công cụ Chat GPT API vào quá trình thiết kế bài học và chấm điểm tự động”.  Trường Cao đẳng Cơ điện Hà Nội sử dụng “mô phỏng thực tế ảo (AI + VR) trong đào tạo cơ khí chính xác và vận hành máy CNC”. Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp phối hợp với Microsoft Việt Nam triển khai chương trình “AI for Vocational Skills” giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng số cơ bản... Tuy nhiên, tỷ lệ ứng dụng AI thường xuyên trong GDNN vẫn "rất thấp, dưới 10%" - theo ThS. Lê Việt Cường (Phó phòng Tổ chức - Hành chính Phụ trách công tác chuyển đổi số, Trường Cao đẳng Điện tử - Điện lạnh Hà Nội) chia sẻ tại Hội thảo khoa học "Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phát triển giáo dục nghề nghiệp" do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phối hợp với Viện Nghiên cứu Giáo dục Nghề nghiệp tổ chức ngày 6/11 vừa qua.

Hội thảo khoa học "Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phát triển giáo dục nghề nghiệp" do Liên hiệp các Hội Khoa học
và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phối hợp với Viện Nghiên cứu Giáo dục Nghề nghiệp tổ chức

Thực tế cho thấy AI mang đến nhiều tiềm năng và cơ hội rộng mở. AI mang đến nhiều cơ hội để GDNN Việt Nam bắt kịp xu thế giáo dục thế giới. Trước hết, AI giúp thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và thị trường lao động. Thông qua việc phân tích dữ liệu tuyển dụng, các hệ thống AI có thể dự đoán xu hướng nghề nghiệp, từ đó hỗ trợ các trường nghề cập nhật chương trình đào tạo, đảm bảo người học ra trường có kỹ năng phù hợp với nhu cầu doanh nghiệp.

Một cơ hội lớn khác là khả năng mô phỏng và thực hành ảo. Với sự kết hợp giữa AI và công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), người học có thể thao tác, rèn luyện kỹ năng trong môi trường mô phỏng sinh động, an toàn và tiết kiệm chi phí. Đây là giải pháp đặc biệt hữu ích trong các nghề có yêu cầu cao về an toàn hoặc thiết bị đắt đỏ như cơ khí, điện tử, y học, hàng không hay công nghệ ô tô.

Hơn nữa, việc ứng dụng AI còn giúp GDNN hội nhập nhanh hơn với thế giới số. Theo Quyết định số 749/QĐ-TTg về Chương trình Chuyển đổi số quốc gia và Quyết định số 127/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030, giáo dục và đào tạo là một trong tám lĩnh vực trọng điểm cần ưu tiên chuyển đổi, trong đó giáo dục nghề nghiệp được xác định là lĩnh vực tiên phong. Đây là cơ hội để Việt Nam phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, làm chủ công nghệ mới, và nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Song hành với tiềm năng to lớn, việc đưa AI vào giáo dục nghề nghiệp cũng đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Đó là các vấn đề về chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ, phần mềm và hạ tầng, sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực có chuyên môn đủ sâu để triển khai và vận hành hệ thông AI, vấn đề bảo mật dữ liệu và thông tin cá nhân đến nguy cơ gia tăng khoảng cách số giữa các trường ở thành thị và nông thôn, miền núi... Đồng thời, GDNN có tính đặc thù mạnh về kỹ năng thực hàng trực tiếp, trong khi AI thường gắn với việc học tập số và mô phỏng. Do đó, việc tích hợp sao cho không mất đi yếu tố thực hành cũng là thách thức đối với các cơ sở GDNN.

Ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam là xu hướng tất yếu, mang lại nhiều cơ hội để nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng nhu cầu lao động trong thời đại số. Tuy nhiên, để AI thực sự phát huy vai trò là “đòn bẩy” nâng cao năng lực số trong GDNN, cần một chiến lược đồng bộ từ chính sách đến hành động. Trước hết, Nhà nước cần hoàn thiện cơ chế, chính sách và hành lang pháp lý về ứng dụng AI trong GDNN; thúc đẩy mô hình hợp tác 3 nhà “Nhà nước - nhà trường - nhà doanh nghiệp" tập trung vào việc kết nối, phối hợp ba bên để đạt được các mục tiêu chung như nâng cao chất lượng đào tạo, thúc đẩy nghiên cứu và phát triển, và đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động. Cùng với đó, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần có chiến lược chuyển đổi số rõ ràng, xác định mục tiêu ứng dụng AI, vượt qua các rào cản về hạ tầng, năng lực con người, phương pháp đào tạo và đảm bảo sử dụng có trách nhiệm. Việc đồng bộ chiến lược, đầu tư bài bản và kết hợp giữa công nghệ và thực hành sẽ là chìa khóa trong cuộc cách mạng giáo dục nghề nghiệp thời 4.0.

                                                                                       Vũ Thu Hiền