Chân dung Luật sư Bùi Thị Cẩm trên báo Mai

Lần giở những trang báo trước 1945, chúng ta có không ít bài báo và thông tin về nữ luật sư này.

Năm 1937, trên Tuần báo Mai (Tờ báo do nhà báo Đào Trinh Nhất làm giám đốc, phát hành vào thứ 7 hàng tuần tại Sài Gòn) ra ngày 4, Septembre, 1937 có đăng bài báo giới thiệu nữ luật sư Bùi Thị Cẩm với tiêu đề “Nữ trạng sư (tức luật sư) thứ nhứt của nước nam ta – cô Bùi Thị Cẩm”, nội dung bài báo cho biết:

“Nữ giới Việt Nam thêm một sự vẻ vang, cố Bùi Thị Cẩm, lệnh ái bà nghiệp chủ Bùi Quang Cảnh ở Sa Đéc đã thi đậu Luật khoa cử nhân hôm tháng Juillet rồi và hiện đang làm trạng sư tập sự ở Paris”.

Cô Cẩm là người con gái Việt Nam thứ nhứt ra làm trạng sư vậy.

Nữ trạng sư họ Bùi là con một nhà rất có danh vọng ở Nam Kỳ ta. Phụ thân cô là ông Bùi Quang Cảnh đã qua đời, đậu cử nhân khoa học, lúc sinh tiền nổi tiếng là một nhà hiếu học. Người ta nói vì ông hiếu học quá đến nỗi sinh bệnh mà thác. Họ Bùi Quang ở Mỏ Cày (Bến Tre) với họ Bùi Quang ở Sa Đéc là một, vì chính ông Bùi Quang Cảnh là em ông Bùi Quang Chiêu.

Hồi cô Cẩm lên 8 tuổi mới đi học trường làng (Tân Vĩnh Hòa), sau ông Bùi Quang Chiêu đem lên Sài Gòn, học trường Chasseloup Laubat rồi ông dẫn cô qua Tây học. Học ở bên Tây đặng ít năm cô trở về nước lại vô học trường bản quốc, năm 21 tuổi thi đậu Tú tài, cô lại trở qua Tây học cho đến tháng bảy mới rồi thi đậu cử nhân Luật khoa, liền xin vào làm Trạng sư  tập sự tại Paris.

Theo tin chúng tôi biết thì ngoài văn bang Luật khoa Cử nhân, cô Bùi Thị Cẩm còn giỏi hai, ba thứ tiếng ngoại quốc, nhất là tiếng Hồng mao.

Sự thành tài thành danh của cô Cẩm, nhờ có bà hiền mẫu giáo dục rất nhiều. mấy năm kinh tế nguy nan, bà ráng sức nuôi con ăn học bên Tây cho được tới sự mong mỏi vẻ vang như ngày nau, thật là dày công phu lắm vậy”.

Chưa dừng ở đó, đến năm 1942, tên tuổi của nữ trạng sư Bùi Thị Cẩm lại xuất hiện trên báo Tràng An, “Số 40, 25 tháng Bảy 1942 với bài viết có tiêu đề “Một nữ Trạng sư Việt Nam đầu tiên - Bà Bùi Thị Cẩm” của tác giả Châu Kim Đặng

Theo đó tác giả nhắc lại lai lịch của bà Bùi Thị Cẩm và kể khéo mối quan hệ của mình:

“Lúc tôi còn ở Nam Kỳ, tôi rất làm hân hạnh mà đặng biết bà Henritte Bùi, con của cụ nông học kĩ sư và hội đồng quản hạt Bùi Quang Chiêu. Bà là nữ bác sĩ y học Việt Nam trước nhất ở xứ ta. Từ đấy đến nay, bà cứu được nhiều nữ bệnh nhân, thứ nhất là có tính bẽn lẽn, rụt rè không chịu đến nhờ các ông lương y Pháp và Nam điều trị. Nay tôi cũng thật vui mừng mà đặng biết bà Bùi Thị Cẩm, cháu ruột cụ Bùi Quang Chiêu, là nữ trạng sư Việt Nam đầu tiên ở Đông Pháp {chỉ Đông Dương thuộc địa Pháp, một cách nói quen thuộc thời đó}. Bà là hiền thê của quan trạng sư Gaston Phạm Ngọc Thuần. Ông thân của bà là cụ Bùi Quang Cảnh, có văn bằng cử nhân khoa học, cựu giáo sư tại Trường cao đẳng tiểu học Mỹ Tho. Từ mẫu bà là con của thầy cai tổng Phạm Văn Tánh, cũng là một nhà cự phú thuở trước ở trong hạt Sa Đéc.

Bà Bùi Thị Cẩm có cả ăn bằng cử nhân và tiến sĩ luật khoa. Bà vừa tuyên thệ và nhận chức nữ trạng sư ở Sài Gòn. Hiện thời bà được ba mươi tuổi. Bà rất thông minh, học thức rộng và có tài biện hộ. Bà làm vẻ vang cho quê hương.

Chúng tôi mong sao tự tư dĩ hậu, trong xã hội Việt Nam sẽ có thêm nhiều nữ nhà bác học như bà Henriette Bùi và bà Bùi Thị Cẩm, đặng giúp cho đoàn phụ nữ hậu tấn và phụng sự tổ quốc”.

Tuần báo Mai, số đăng bài viết về luật sư Bùi Thị Cẩm năm 1937

Bài báo này cho bạn đọc thêm thông tin về người chồng của tiến sĩ, luật sư Bùi Thị Cẩm là ông Gaston Phạm Ngọc Thuần. Chúng ta biết rằng, luật sư Phạm Ngọc Thuần (? - 2002), một trí thức tư sản yêu nước tiêu biểu của thời kỳ Nam Bộ kháng chiến, từng giữ chức vụ Phó Chủ tịch, quyền Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính Nam Bộ kiêm Chánh ủy Bộ Tư lệnh Nam Bộ. Luật sư Phạm Ngọc Thuần là anh ruột đại tá tình báo - liệt sĩ Phạm Ngọc Thảo (1922 - 1965) nổi tiếng, cũng là một cựu học sinh trường Chasseloup Laubat.

Qua nội dung 2 bài báo trên về bà Bùi Thị Cẩm, rõ ràng bà Cẩm là người học giỏi, có chỉ thú tiến thủ và làm được nhiều việc vẻ vang cho quê hương, nhưng điều quan trọng nhất, lịch sử phải ghi nhận bà chính là nữ trạng sư đầu tiên tại Việt Nam trong thời Pháp thuộc.

Lí Học giới thiệu

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

¹ TS.LS Liêu Chí Trung: Luật sư trong các chế độ cũ ở Việt Nam, Tạp chí Luật sư Việt Nam điện tử, ngày  12/9/2023.